Welkom bij Andersland, het tijdschrift van de Idealenfabriek. Dit nummer staat in het teken van onze tweede reeks, met als thema Ongelijkheid: Arm en Rijk.

Uit Welvaart in Nederland 2019 (CBS) blijkt dat de koopkracht in 2017 minder toenam dan in de drie jaren ervoor, het risico op (langdurige) armoede steeg, en het consumentenvertrouwen vanaf eind 2018 begon te dalen. Tegelijkertijd was er een stijging van het vermogen van huishoudens, kwamen er meer miljonairs en meer mensen met een topinkomen van minstens een ton. De vermogensongelijkheid nam af, nadat deze tijdens de crisis voortdurend steeg, en in vergelijking met andere EU-lidstaten kent Nederland relatief weinig inkomensverschillen. Armoede en rijkdom zijn niet los van elkaar te zien: rijk of arm ben je voornamelijk in vergelijking tot een ander, buiten het idee van het inkomen dat nodig is voor een minimale standaard van leven. Geld, inkomen en bezit zijn zaken waar iedereen mee te maken heeft, en die een grote invloed hebben op hoe je dagelijks leven eruit ziet. 

Bij het samenstellen van deze Andersland en de bijbehorende avonden realiseerden we ons eens te meer dat armoede en ongelijkheid in inkomen en bezit met ontzettend veel factoren samenhangen. Niet alleen op het individuele niveau, wanneer je kijkt naar de directe oorzaken waardoor iemand in armoede terecht komt, maar ook op macro-niveau
– ongelijkheid tussen individuen is niet los te zien van grotere maatschappelijke verschillen op basis van bijvoorbeeld afkomst, genderidentiteit of opleidingsniveau, en ook niet van beleid dat te maken heeft met onderwijs, woonruimte of sociale voorzieningen.

In dat licht zoomen we in deze Andersland in en uit in onze artikelen. Grootschalige systemische ongelijkheid komt aan bod, en mogelijke oplossingen daarvoor: zoals het belang van Europese samenwerking bij het zeker stellen van economische stabiliteit in ons land, of manieren waarop de overheid meer solidair kan zijn in haar beleid. Maar we verliezen het kleinschalige, het individu zelf, niet uit het oog. Er is dus ook ruimte gemaakt voor persoonlijke verhalen, zoals de fotoserie Vergeten Voordeuren van Laisa Maria. We vinden het belangrijk dat we bij de discussies die gaan over mathematische ongelijkheidsberekeningen en over de statistiek rondom armoede en rijkdom de mens zelf niet vergeten.

Waar we u graag bewust van willen maken is dat armoede niet op zichzelf staat, het gaat niet alleen om het letterlijk hebben van weinig geld of bezit. Er zijn allerlei factoren op individueel niveau die met de oorzaak te maken hebben; zoals of iemand wel of niet fysiek of geestelijk gezond is, of iemand de Nederlandse taal goed beheerst, waar iemand vandaan komt en wat voor opleiding iemand genoten heeft. Ook de gevolgen van armoede zijn niet beperkt tot ‘het niet hebben van genoeg geld om dingen te kopen’; armoede gaat ook over sociaal isolement, over onbehandelde gezondheidsklachten, over je zelfvertrouwen. 

Opvallend is dat in veel van de bijdragen in deze Andersland besproken wordt dat we in Nederland, ondanks de ontzuiling
van de vorige eeuw, weer in een verzuilde samenleving lijken te leven. Dit keer niet meer afgebakend per religie, maar juist per opleidings- en inkomensniveau. De plekken waar de verschillende lagen in de samenleving elkaar vroeger troffen, zijn veelal verdwenen. Omdat we elkaar niet meer goed kennen, wordt snel vervallen in het idee dat iemand het dan wel aan zichzelf te danken zal hebben, die armoede – er wordt geen verantwoordelijkheid meer gevoeld om elkaar te ondersteunen.

Het is geen toeval dat we ons in dit nummer vooral op de geleefde realiteit van armoede richten, en minder op de dagelijkse realiteit van iemand die in rijkdom leeft. Dit heeft de voor de hand liggende verklaring dat we er maatschappelijk weinig mee op zullen schieten als we in ons blad een fotoserie met uitsluitend miljonairs zouden plaatsen – overigens een beeld waarvoor je een willekeurig roddelblad of willekeurige entertainment website kunt openen. Wel hebben we natuurlijk aandacht voor de verantwoordelijkheid van diegenen die in een ongelijke samenleving juist meer hebben dan gemiddeld. Een probleem kan namelijk nooit, zo durven we wel te stellen, opgelost worden door de verantwoordelijkheid daarvoor volledig te leggen bij degenen die onderdrukt of gemarginaliseerd zijn.

Zo bespreken Ingrid Robeyns en Dick Timmer in hun avonden of er een moreel probleem is met rijkdom: zou er niet naast een minimuminkomen ook een maximuminkomen moeten zijn? Ook Malou van Hintum kaart aan wat de verantwoordelijkheid is van de geprivilegieerden in onze samenleving als het aankomt op ongelijkheid en armoede, en het artikel van Loek Dijkman bespreekt het al dan niet vrijwillig afzien van bezit.

We zien er naar uit om deze reeks van de Idealenfabriek een scherpere maatschappelijke invalshoek te nemen om na te denken over utopieën – en nodigen u graag uit om met ons mee te denken.

Anneloes Dijkman-Zentveld

Coördinator